શ્રાવણ માસ એટલે ભક્તિ અને ઉપવાસનો મહિનો. આ પવિત્ર સમયે ઘણા લોકો ઉપવાસ રાખે છે, ત્યારે સ્વાદિષ્ટ અને પૌષ્ટિક ફરાળી વાનગીઓ (farali recipes) નું મહત્વ વધી જાય છે. અહીં ૪ અનોખી ફરાળી રેસીપી (fasting recipes) આપેલી છે, જેને તમે નાનામાં નાની વિગતો અને સાવચેતીઓ સાથે બનાવી શકશો. આ શ્રાવણ સ્પેશિયલ (Shravan specials) વાનગીઓ તમારા ઉપવાસના ભોજન (fasting food) ને વધુ સ્વાદિષ્ટ બનાવશે.
farali recipe ૧.
ફરાળી પેટીસ (શક્કરિયા અને પનીર) – ક્રિસ્પી અને સ્વાદિષ્ટ
આ એક ક્લાસિક ફરાળી વાનગી છે, પણ પનીર ઉમેરવાથી તેનો સ્વાદ અને પોષણ મૂલ્ય બંને વધે છે. આ પેટીસ બહારથી ક્રિસ્પી અને અંદરથી નરમ બનશે.
જરૂરી સામગ્રી:
- બાફેલા શક્કરિયા: ૨ મધ્યમ કદના (લગભગ ૩૦૦ ગ્રામ)
- ટીપ: શક્કરિયાને પ્રેશર કુકરમાં ૧-૨ સીટી અથવા ઉકળતા પાણીમાં નરમ થાય ત્યાં સુધી બાફો. સંપૂર્ણ ઠંડા પડે પછી જ છાલ કાઢીને બરાબર છૂંદી લો જેથી પાણીનો ભાગ ઓછો રહે.
- પનીર: ૧૦૦ ગ્રામ (તાજું અને છીણેલું)
- ટીપ: પનીરને છીણીને ઉપયોગ કરવાથી તે શક્કરિયા સાથે સારી રીતે ભળી જશે.
- લીલા મરચાં: ૧-૨ નંગ (ઝીણા સમારેલા અથવા વાટીને પેસ્ટ, સ્વાદ મુજબ)
- આદુ: ૧ ચમચી (છીણેલું અથવા પેસ્ટ)
- કોથમીર: ૨ ચમચી (ઝીણી સમારેલી)
- રાજગરાનો લોટ: ૨-૩ ચમચી (બાંધવા માટે)
- ટીપ: લોટ ધીમે ધીમે ઉમેરો. મિશ્રણ ભેજવાળું હોય તો થોડો વધુ લોટ લાગશે.
- સિંધવ મીઠું: સ્વાદ અનુસાર
- શેકેલી મગફળીનો અધકચરો ભૂકો: ૨ ચમચી (વૈકલ્પિક, પણ સ્વાદ અને ક્રંચ માટે સરસ છે)
- ટીપ: મગફળીને ધીમા તાપે શેકી, ઠંડી કરીને હાથથી મસળીને ફોતરાં કાઢી લો અને પછી અધકચરી વાટી લો.
- તળવા માટે તેલ/શુદ્ધ ઘી: જરૂર મુજબ
બનાવવાની રીત:
- મિશ્રણ તૈયાર કરવું: એક મોટા બાઉલમાં ઠંડા કરેલા છૂંદેલા શક્કરિયા લો. તેમાં છીણેલું પનીર, ઝીણા સમારેલા લીલા મરચાં, છીણેલું આદુ, ઝીણી સમારેલી કોથમીર, સિંધવ મીઠું અને શેકેલી મગફળીનો ભૂકો (જો વાપરતા હો તો) ઉમેરો.
- બાંધવું: હવે તેમાં રાજગરાનો લોટ ધીમે ધીમે ઉમેરતા જાઓ અને હાથથી બરાબર મિક્સ કરીને એક ડો (લોટ) જેવું મિશ્રણ બનાવો. મિશ્રણ જો વધુ પડતું ભેજવાળું લાગે, તો થોડો વધુ રાજગરાનો લોટ ઉમેરી શકો છો, પણ ધ્યાન રાખજો કે લોટ વધુ ન પડી જાય નહીંતર પેટીસ કડક બનશે. મિશ્રણ સહેલાઈથી બંધાઈ શકે તેવું હોવું જોઈએ.
- પેટીસ બનાવવી: તૈયાર મિશ્રણમાંથી નાના-નાના ગોળા બનાવી, તેને હથેળી વડે દબાવીને ગોળ અથવા લંબગોળ પેટીસનો આકાર આપો. બધી પેટીસ એકસરખી બને તેનું ધ્યાન રાખો.
- તળવું: એક કડાઈમાં તેલ અથવા શુદ્ધ ઘી ગરમ કરવા મૂકો. તેલ મધ્યમ ગરમ થાય એટલે તેમાં એક સમયે ૨-૩ પેટીસ કાળજીપૂર્વક મૂકો. (તેલ વધુ ગરમ ન હોવું જોઈએ નહીંતર પેટીસ બહારથી તરત બળી જશે અને અંદરથી કાચી રહેશે).
- તળવાની પ્રક્રિયા: મધ્યમ આંચ પર પેટીસને સોનેરી બદામી અને બંને બાજુથી ક્રિસ્પી થાય ત્યાં સુધી તળી લો. વચ્ચે વચ્ચે સાવધાનીપૂર્વક પલટાવતા રહો.
- વધારાનું તેલ કાઢવું: તળાઈ જાય એટલે પેટીસને ઝારા વડે કાઢીને ટિશ્યુ પેપર પર મૂકો જેથી વધારાનું તેલ શોષાઈ જાય.
- સર્વ કરવું: ગરમાગરમ ફરાળી પેટીસને લીલી ફરાળી ચટણી (મગફળી અને કોથમીરની) અથવા ફરાળી દહીંની ચટણી સાથે સર્વ કરો.
farali recipe ૨.
ફરાળી ઢોકળી/હાંડવો (મોરૈયા અને રાજગરાના લોટનો) – પૌષ્ટિક અને હલકો
આ એક પૌષ્ટિક અને ઓછી તેલવાળી વાનગી છે જે ઉપવાસમાં પરંપરાગત ઢોકળાનો સ્વાદ આપશે. આ બાફેલી હોવાથી સુપાચ્ય પણ છે.
જરૂરી સામગ્રી:
- મોરૈયા (સામો): ૧/૨ કપ
- ટીપ: મોરૈયાને ઓછામાં ઓછા ૩-૪ કલાક માટે પૂરતા પાણીમાં પલાળી રાખો. પછી તેને ચાળણીમાં કાઢીને બરાબર પાણી નિતારી લો. પાણી બિલકુલ ન રહે તેનું ધ્યાન રાખવું.
- રાજગરાનો લોટ: ૧/૪ કપ
- ખાટું દહીં: ૧/૨ કપ
- ટીપ: ખાટું દહીં ઢોકળીને પોચી અને સ્વાદિષ્ટ બનાવશે. જો દહીં ઓછું ખાટું હોય તો તેમાં ૧/૨ ચમચી લીંબુનો રસ ઉમેરી શકો છો.
- પાણી: જરૂર મુજબ (ખીરું બનાવવા માટે)
- લીલા મરચાં: ૧-૨ નંગ (પેસ્ટ અથવા ઝીણા સમારેલા)
- આદુ: ૧ ચમચી (છીણેલું અથવા પેસ્ટ)
- સિંધવ મીઠું: સ્વાદ અનુસાર
- ખાંડ: ૧/૨ ચમચી (વૈકલ્પિક, સ્વાદ સંતુલિત કરવા માટે)
- ઈનો ફ્રૂટ સોલ્ટ: ૧/૨ ચમચી (લીંબુ ફ્લેવર)
- ટીપ: ઈનો હંમેશા પીરસતા પહેલા જ ઉમેરો અને ઉમેર્યા પછી તરત જ ખીરું સ્ટીમ કરવા મૂકી દો.
- વઘાર માટે:
- શુદ્ધ ઘી/તેલ: ૧-૨ ચમચી
- જીરું: ૧ ચમચી
- મીઠા લીમડાના પાન: ૭-૮ નંગ
- લીલા મરચાંના ટુકડા: ૨-૩ (ઊભા ચીરેલા, વૈકલ્પિક)
- તાજી કોથમીર: ઝીણી સમારેલી (સજાવટ માટે)
બનાવવાની રીત:
- મોરૈયા પીસવા: પલાળેલા મોરૈયાને મિક્સર ગ્રાઈન્ડરમાં લીલા મરચાં અને આદુ સાથે થોડું પાણી ઉમેરીને (જરૂર લાગે તો જ) કરકરું પીસી લો. એકદમ ઝીણી પેસ્ટ ન બનાવવી.
- ખીરું બનાવવું: એક મોટા બાઉલમાં પીસેલું મોરૈયાનું મિશ્રણ, રાજગરાનો લોટ, ખાટું દહીં, સિંધવ મીઠું અને ખાંડ (જો વાપરતા હો તો) ઉમેરીને બરાબર મિક્સ કરો. જરૂર મુજબ પાણી ઉમેરીને ઢોકળાના ખીરા જેવું બેટર બનાવો. ખીરું ન બહુ જાડું કે ન બહુ પાતળું હોવું જોઈએ.
- ઢોકળીયાની તૈયારી: ઢોકળીયાને ગરમ કરવા મૂકો. ઢોકળીની પ્લેટોને તેલ/ઘીથી બરાબર ગ્રીસ કરી લો.
- ઈનો ઉમેરવો: જ્યારે ઢોકળીયું ગરમ થઈ જાય અને વરાળ નીકળવા માંડે, ત્યારે જ ખીરામાં ઈનો ફ્રૂટ સોલ્ટ ઉમેરો. તેના પર ૧ ચમચી પાણી રેડીને હળવા હાથે એક જ દિશામાં મિક્સ કરી લો. (વધુ પડતું મિક્સ ન કરવું નહીંતર હવા નીકળી જશે અને ઢોકળી પોચી નહીં બને).
- બાફવું: બેટરને તરત જ ગ્રીસ કરેલી પ્લેટોમાં રેડીને ઢોકળીયામાં મૂકો. ૧૦-૧૫ મિનિટ માટે મધ્યમ આંચ પર સ્ટીમ કરો (બાફી લો). ચપ્પુ ખોસીને ચેક કરો, જો ચપ્પુ સાફ બહાર આવે તો ઢોકળી બફાઈ ગઈ છે.
- ઠંડું કરવું અને ટુકડા કરવા: બાફી લીધા પછી, ઢોકળીને બહાર કાઢીને થોડી ઠંડી થવા દો. પછી તેને ચોરસ ટુકડામાં કાપી લો.
- વઘાર કરવો: એક નાના પેનમાં શુદ્ધ ઘી/તેલ ગરમ કરો. ઘી ગરમ થાય એટલે તેમાં જીરું, મીઠા લીમડાના પાન અને લીલા મરચાંના ટુકડા (જો વાપરતા હો તો) ઉમેરીને વઘાર કરો.
- સર્વ કરવું: આ ગરમ વઘારને ઢોકળીના ટુકડા પર રેડો. ઝીણી સમારેલી કોથમીરથી સજાવીને ગરમાગરમ ફરાળી ઢોકળીને ફરાળી ચટણી અથવા દહીં સાથે સર્વ કરો.
farali recipe ૩.
ફરાળી કોફ્તા કરી (કેળા અને બટાકાના કોફ્તા) – શાહી અને સમૃદ્ધ
આ એક સમૃદ્ધ અને સ્વાદિષ્ટ ફરાળી શાક છે જે ઉપવાસમાં રોટી, પરોઠા અથવા ફરાળી ભાત સાથે સરસ લાગે છે.
જરૂરી સામગ્રી:
- કોફ્તા માટે:
- બાફેલા કાચા કેળા: ૨ નંગ (મધ્યમ કદના)
- ટીપ: કેળાને છાલ સાથે બાફીને ઠંડા થાય પછી છાલ કાઢીને છૂંદવા.
- બાફેલા બટાકા: ૧ નાનું નંગ
- ટીપ: બટાકાને પણ બાફીને ઠંડા કરી છાલ કાઢી છૂંદી લેવા.
- લીલા મરચાં: ૧ ચમચી (ઝીણા સમારેલા)
- આદુ: ૧/૨ ચમચી (છીણેલું)
- રાજગરાનો લોટ: ૨-૩ ચમચી (બાંધવા માટે, જરૂર મુજબ)
- સિંધવ મીઠું: સ્વાદ અનુસાર
- તળવા માટે તેલ/ઘી: જરૂર મુજબ
- ટીપ: કોફ્તા તળતી વખતે તેલ પૂરતું ગરમ હોવું જોઈએ, નહીંતર કોફ્તા તેલ પી જશે.
- બાફેલા કાચા કેળા: ૨ નંગ (મધ્યમ કદના)
- ગ્રેવી માટે:
- ટામેટાં: ૨-૩ મધ્યમ કદના (પ્યુરી બનાવેલી)
- ટીપ: ટામેટાંને ગરમ પાણીમાં ૧-૨ મિનિટ ઉકાળી, ઠંડા કરીને છાલ કાઢીને પ્યુરી બનાવવાથી ગ્રેવી વધુ સ્મૂધ બનશે.
- દહીં: ૧/૪ કપ (તાજું અને ફેંટેલું)
- ટીપ: દહીંને ગ્રેવીમાં ઉમેરતા પહેલા બરાબર ફેંટી લેવું અને ઉમેર્યા પછી સતત હલાવતા રહેવું જેથી દહીં ફાટી ન જાય.
- લીલા મરચાં: ૧ નંગ (વચ્ચેથી ચીરેલું)
- આદુ: ૧ ચમચી (છીણેલું અથવા પેસ્ટ)
- જીરું: ૧ ચમચી
- તમાલપત્ર: ૧ નંગ
- ફરાળી મસાલો: ૨ ચમચી (મગફળીનો શેકેલો ભૂકો, જીરું પાઉડર, લાલ મરચાં પાઉડર (જો ઉપવાસમાં ચાલતો હોય તો), ધાણાજીરું પાઉડર (જો ચાલતો હોય તો)નું મિશ્રણ)
- ટીપ: તમે ફક્ત મગફળીનો ભૂકો અને જીરું પાઉડર પણ વાપરી શકો છો.
- સિંધવ મીઠું: સ્વાદ અનુસાર
- તેલ/શુદ્ધ ઘી: ૨-૩ ચમચી
- પાણી: જરૂર મુજબ (ગ્રેવીની કન્સિસ્ટન્સી માટે)
- કોથમીર: ઝીણી સમારેલી (સજાવટ માટે)
- ટામેટાં: ૨-૩ મધ્યમ કદના (પ્યુરી બનાવેલી)
બનાવવાની રીત:
- કોફ્તા તૈયાર કરવા: એક બાઉલમાં બાફેલા કેળા અને બટાકાનો છૂંદેલો માવો લો. તેમાં ઝીણા સમારેલા લીલા મરચાં, છીણેલું આદુ, સિંધવ મીઠું અને રાજગરાનો લોટ ઉમેરીને બરાબર મિક્સ કરો. મિશ્રણમાંથી નાના-નાના ગોળા બનાવી લો.
- કોફ્તા તળવા: એક કડાઈમાં તેલ/ઘી ગરમ કરો. તેલ પૂરતું ગરમ થાય એટલે તેમાં કોફ્તાને મધ્યમ આંચ પર સોનેરી બદામી અને ક્રિસ્પી થાય ત્યાં સુધી તળી લો. તળેલા કોફ્તાને ટિશ્યુ પેપર પર કાઢી લો.
- ગ્રેવી બનાવવી: એ જ કડાઈમાં (જો વધારાનું તેલ હોય તો કાઢી લો) ૨-૩ ચમચી તેલ/ઘી ગરમ કરો.
- ગરમ તેલમાં જીરું અને તમાલપત્ર ઉમેરો. જીરું તતડે એટલે ચીરેલા લીલા મરચાં અને છીણેલું આદુ ઉમેરીને થોડી સેકંડ સાંતળો.
- હવે તેમાં ટામેટાની પ્યુરી ઉમેરો. તેને ધીમાથી મધ્યમ તાપે સાંતળો જ્યાં સુધી પ્યુરીમાંથી તેલ છૂટું પડવા માંડે અને તે ઘટ્ટ થાય.
- મસાલા ઉમેરવા: હવે ફરાળી મસાલો (અથવા મગફળીનો ભૂકો અને જીરું પાઉડર) અને સિંધવ મીઠું ઉમેરીને બરાબર મિક્સ કરો. ૧ મિનિટ માટે સાંતળો.
- દહીં ઉમેરવું: ગેસને ધીમો કરી, ફેંટેલું દહીં ઉમેરો અને સતત હલાવતા રહો જેથી દહીં ફાટી ન જાય. ૨-૩ મિનિટ માટે પકાવો.
- પાણી ઉમેરવું: હવે જરૂર મુજબ પાણી ઉમેરીને ગ્રેવીને ઉકળવા દો. ગ્રેવી તમને જોઈતી હોય તેવી ઘટ્ટ થાય ત્યાં સુધી ઉકાળો.
- કોફ્તા ઉમેરવા: જ્યારે ગ્રેવી બરાબર ઉકળી જાય અને તૈયાર થઈ જાય, ત્યારે તેમાં તળેલા કોફ્તા ઉમેરો. ધીમા તાપે ૫ મિનિટ માટે કોફ્તાને ગ્રેવીમાં રહેવા દો જેથી તે ગ્રેવીનો સ્વાદ શોષી લે.
- સર્વ કરવું: ગેસ બંધ કરો. ઝીણી સમારેલી કોથમીરથી સજાવીને ગરમાગરમ ફરાળી કોફ્તા કરી ફરાળી રોટી, પરોઠા અથવા મોરૈયાના ભાત સાથે સર્વ કરો.
farali recipe ૪.
ફરાળી ખીર (સિંગોડાના લોટ અને ફળોની) – મીઠી અને પૌષ્ટિક
આ એક મીઠી અને પૌષ્ટિક વાનગી છે જે ઉપવાસ દરમિયાન મીઠાની ઈચ્છા સંતોષશે અને તમને તાજગી આપશે.
જરૂરી સામગ્રી:
- દૂધ: ૫૦૦ મિલી (ફુલ ફેટ દૂધ વાપરવું, જેથી ખીર ઘટ્ટ અને ક્રીમી બને)
- સિંગોડાનો લોટ: ૨-૩ ચમચી
- ટીપ: સિંગોડાના લોટને સીધો દૂધમાં ઉમેરવાને બદલે ઠંડા પાણી/દૂધમાં મિક્સ કરીને ઉમેરવો જેથી ગાંઠ ન પડે.
- ખાંડ: ૧/૪ કપ (સ્વાદ અનુસાર, તમે ગોળ પણ વાપરી શકો છો)
- કેસરના તાંતણા: ૪-૫ (૧-૨ ચમચી ગરમ દૂધમાં પલાળેલા – વૈકલ્પિક, પણ સુંદર રંગ અને સુગંધ આપશે)
- એલચી પાવડર: ૧/૨ ચમચી
- કાપેલા સૂકા મેવા: ૨ ચમચી (બદામ, પિસ્તા, કાજુ – ઝીણા સમારેલા)
- ટીપ: સૂકા મેવાને ઘીમાં સહેજ શેકીને ઉમેરવાથી સ્વાદ વધુ સારો આવશે.
- તાજા ફળો: ૧/૨ કપ (કેળાના ટુકડા, સફરજનના ટુકડા, દાડમના દાણા, દ્રાક્ષ – સર્વ કરતી વખતે ઉમેરવા)
- ટીપ: ફળોને ખીરમાં સીધા રાંધવા નહીં, નહીંતર તે કાળા પડી જશે અથવા વધુ પડતા નરમ થઈ જશે.
બનાવવાની રીત:
- દૂધ ગરમ કરવું: એક જાડા તળિયાવાળી કડાઈ અથવા નોન-સ્ટીક પેનમાં દૂધ ગરમ કરવા મૂકો. દૂધને ધીમા તાપે ગરમ થવા દો.
- લોટની પેસ્ટ બનાવવી: એક નાની વાટકીમાં સિંગોડાનો લોટ લો. તેમાં ૨-૩ ચમચી ઠંડું દૂધ અથવા પાણી ઉમેરીને બરાબર મિક્સ કરીને ગાંઠ વગરની સ્મૂધ પેસ્ટ બનાવી લો.
- લોટ ઉમેરવો: દૂધ ગરમ થાય અને એક ઉભરો આવે, એટલે ગેસને ધીમો કરી દો. હવે સિંગોડાના લોટની પેસ્ટને ધીમે ધીમે દૂધમાં ઉમેરતા જાઓ અને સતત ચમચા વડે હલાવતા રહો જેથી ગાંઠ ન પડે.
- ઘટ્ટ કરવું: મિશ્રણને ધીમા તાપે સતત હલાવતા રહીને ૫-૭ મિનિટ માટે પકાવો. મિશ્રણ ઘટ્ટ થવા માંડશે અને સિંગોડાનો લોટ બરાબર ચડી જશે (કાચો સ્વાદ નહીં આવે).
- ખાંડ અને કેસર ઉમેરવા: જ્યારે ખીર ઘટ્ટ થઈ જાય, ત્યારે તેમાં ખાંડ, ગરમ દૂધમાં પલાળેલા કેસરના તાંતણા અને એલચી પાવડર ઉમેરો. ખાંડ ઓગળી જાય ત્યાં સુધી હલાવો.
- સૂકા મેવા ઉમેરવા: હવે કાપેલા સૂકા મેવા ઉમેરીને બરાબર મિક્સ કરો. એકાદ મિનિટ વધુ પકાવીને ગેસ બંધ કરો.
- ઠંડી કરવી: ખીરને રૂમ ટેમ્પરેચર પર ઠંડી થવા દો. પછી તેને ફ્રીજમાં ઠંડી કરવા મૂકો. ઠંડી ખીર વધુ સ્વાદિષ્ટ લાગશે.
- સર્વ કરવું: ફરાળી ખીરને સર્વ કરતી વખતે બાઉલમાં કાઢી, ઉપરથી તાજા કાપેલા ફળો (કેળા, સફરજન, દાડમ) અને થોડા સૂકા મેવા (જો બચાવ્યા હોય તો) વડે સજાવીને સર્વ કરો.
આશા છે કે આ વિગતવાર રેસીપીઝ અને નાની નાની સાવચેતીઓ તમને શ્રાવણ માસ માટે સ્વાદિષ્ટ અને પરફેક્ટ ફરાળી વાનગીઓ બનાવવામાં મદદ કરશે! જો તમને અન્ય કોઈ રેસીપી કે વધુ માહિતી જોઈતી હોય તો ચોક્કસ જણાવજો.
“તમને આ ફરાળી રેસીપીઝ કેવી લાગી? તમારા પ્રિયજનો સાથે આ બ્લોગ શેર કરીને તેમને પણ શ્રાવણના ઉપવાસમાં સ્વાદ અને સ્વાસ્થ્યનો આનંદ આપો!”
ભાઈ-બહેનના પવિત્ર સંબંધની અમૂલ્ય ભેટ: રક્ષાબંધન માટે પ્રેમથી બનાવેલી મીઠાઈઓ Raksha Bandhan Sweets
