શીતળ રાત્રિના અંધકારમાં, મલ્લિકા (Independent Woman) બાલ્કનીમાં ઊભી હતી. શહેરની દૂરની લાઈટો ઝીણી ઝીણી ચમકતી હતી, જાણે અસંખ્ય સપનાઓ અવકાશમાં તરતા હોય. તેના હાથમાં ગરમ ચાનો કપ હતો, પણ તેનું મન ક્યાંય બીજે જ ભટકતું હતું. આજે ઓફિસમાં એક મોટી ડીલ ફાઇનલ થઈ હતી, અને તેના બોસે તેની પીઠ થપથપાવી હતી – “વેલ ડન, મલ્લિકા! યુ આર અ સ્ટાર!” ઘરે આવીને તેણે પતિ અર્જુન સાથે આ ખુશી શેર કરવા પ્રયાસ કર્યો, પણ અર્જુન થાકીને સૂઈ ગયો હતો. સાસુમાએ તરત જ પૂછ્યું, “અરે મલ્લિકા, જમવાનું શું બનાવ્યું છે? મોડું થઈ ગયું છે.” મલ્લિકાના ચહેરા પરનું સ્મિત ધીમે ધીમે ઓસરી ગયું.
આ કોઈ એક મલ્લિકાની વાત નથી. આ હજારો-લાખો ભારતીય મહિલાઓની રોજિંદી સંઘર્ષગાથા છે. એક તરફ, તેમને સ્વતંત્રતા, આત્મનિર્ભરતા, કરિયરની ઊંચાઈઓ આંબવાની પ્રેરણા મળે છે. બીજી તરફ, તેમને “પતિવ્રતા” હોવાના આદર્શનું પાલન કરવાનું શીખવવામાં આવે છે – પતિ પ્રત્યે સંપૂર્ણ સમર્પણ, પરિવાર પ્રત્યેની જવાબદારી, ઘરને સર્વોપરી ગણવું. આ બે આદર્શો, જે એક સમયે સમાન્તર રેખાઓ પર ચાલતા હતા, તે આજે એકબીજા સાથે ટકરાઈ રહ્યા છે, અને આ ટકરાવનું કેન્દ્ર છે આજની ભારતીય નારી. શું આ ખરેખર એક “મૂંઝવણ” છે, કે પછી એક નવા સંતુલનની શોધ? ચાલો આ વિષયને ઊંડાણપૂર્વક સમજીએ.
૧. ‘પતિવ્રતા’ એટલે શું? એક પૂર્વ-પરીક્ષા
“પતિવ્રતા” શબ્દ કાનમાં પડતા જ મનમાં એક ભવ્ય, ત્યાગમય અને સમર્પિત નારીનું ચિત્ર ઉપસી આવે છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં આ શબ્દનો ઊંડો ઇતિહાસ અને આધ્યાત્મિક મહત્ત્વ રહેલું છે. “પતિવ્રતા” એટલે કે “પતિ પ્રત્યે વ્રત ધારણ કરનાર સ્ત્રી.” આ માત્ર પતિની સેવા પૂરતું સીમિત નહોતું, પણ તેના સર્વ કલ્યાણની કામના, તેની સુખ-શાંતિ માટે પોતાના સુખનો ત્યાગ, અને ધર્મપત્ની તરીકેની ભૂમિકાનું નિષ્ઠાપૂર્વક પાલન કરવાનો આદર્શ હતો.
આદર્શ પતિવ્રતા સ્ત્રીના ઉદાહરણો આપણા શાસ્ત્રો અને પૌરાણિક કથાઓમાં ભરપૂર છે:
- સીતા: રામ પ્રત્યેની તેમની અતુટ શ્રદ્ધા અને ત્યાગ, ભલે વનમાં હોય કે લંકામાં.
- સાવિત્રી: પોતાના પતિ સત્યવાનના પ્રાણો યમરાજ પાસેથી પાછા લાવવા માટેનો તેમનો અડગ નિશ્ચય અને બુદ્ધિમત્તા.
- અનુસૂયા: તેમની પતિત્વભક્તિના કારણે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશને બાળ સ્વરૂપ ધારણ કરવા પડ્યા.
આ ઉદાહરણો સમાજમાં સ્ત્રી માટે એક ચોક્કસ આદર્શ સ્થાપિત કરતા હતા. તે સમયે, સમાજની રચના જ એવી હતી કે સ્ત્રીનું મુખ્ય કર્તવ્ય પરિવાર, પતિ અને સંતાનોનું પાલન-પોષણ હતું. તે આર્થિક રીતે પુરુષ પર નિર્ભર હતી, અને તેનો સન્માન અને સુરક્ષા પરિવારના માળખામાં જ રહેલા હતા. “પતિવ્રતા” હોવું એ તેનું ગૌરવ હતું, તેની ઓળખ હતી, અને મોક્ષ પ્રાપ્તિનો માર્ગ પણ હતો. આ આદર્શ, કોઈ કહી શકે કે, એક સુવ્યવસ્થિત સમાજ માટે આવશ્યક હતો, જ્યાં દરેકની ભૂમિકા સ્પષ્ટ હતી. તેમાં સ્ત્રીના ત્યાગ, સમર્પણ અને નિષ્ઠાને સર્વોચ્ચ સ્થાન મળતું.
પરંતુ, સમય બદલાયો છે. આજે “પતિવ્રતા” શબ્દને લઈને અનેક પ્રશ્નો ઊભા થયા છે. શું પતિવ્રતા હોવું એટલે પોતાના અસ્તિત્વને ભૂલી જવું? શું તેનો અર્થ એ છે કે સ્ત્રીએ પોતાની મહત્વાકાંક્ષાઓનો ત્યાગ કરવો? શું તેનો અર્થ એ છે કે પુરુષનું કદ મોટું અને સ્ત્રીનું નાનું? આ પ્રશ્નો આજે લાખો મહિલાઓના મનમાં ઘૂમરાઈ રહ્યા છે.
૨. ‘સ્વતંત્રતા’નો ઉદય: એક ક્રાંતિકારી પરિવર્તન
છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં, ભારતીય સમાજમાં એક મૌન ક્રાંતિ થઈ છે. આ ક્રાંતિનું કેન્દ્ર છે સ્ત્રીની “સ્વતંત્રતા”ની ઝંખના. આ સ્વતંત્રતા માત્ર આર્થિક નથી, પણ વૈચારિક, ભાવનાત્મક અને સામાજિક પણ છે.
આ પરિવર્તનના મુખ્ય કારણોમાં શામેલ છે:
- શિક્ષણનો પ્રસાર: શિક્ષણ સ્ત્રીઓ માટે જ્ઞાનનો દરવાજો ખોલી આપ્યો છે. હવે તેઓ માત્ર ઘરના ચાર દીવાલો પૂરતી સીમિત નથી, પરંતુ દુનિયાને સમજવા અને તેનો ભાગ બનવા સક્ષમ બની છે. એક સામાન્ય ગ્રામીણ પરિવારની દીકરી પણ આજે ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવી ડોક્ટર, એન્જિનિયર, કે વહીવટી અધિકારી બની શકે છે.
- આર્થિક ઉદારીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણ: ૧૯૯૦ના દાયકા પછી ભારતની અર્થવ્યવસ્થામાં આવેલા પરિવર્તનોએ સ્ત્રીઓ માટે નોકરી અને વ્યવસાયના અનેક દ્વાર ખોલી દીધા છે. હવે તેઓ માત્ર ઘર સંભાળીને બેસી રહેતી નથી, પરંતુ પરિવારની આર્થિક સુખાકારીમાં સક્રિય યોગદાન આપી રહી છે. એક સમય હતો જ્યારે ઘરની લક્ષ્મી એટલે ગૃહિણી, આજે ઘરની લક્ષ્મી એટલે કમાતી ગૃહિણી.
- કાનૂની અધિકારો અને મહિલા આંદોલનો: દહેજ વિરોધી કાયદા, ઘરેલુ હિંસા વિરોધી કાયદા, મિલકતમાં અધિકાર, છૂટાછેડાના સુધારિત કાયદા – આ બધાએ સ્ત્રીને કાનૂની સુરક્ષા અને સ્વતંત્રતા આપી છે. મહિલા સંગઠનો અને આંદોલનોએ સ્ત્રીને પોતાના હકો માટે લડવા અને અવાજ ઉઠાવવા માટે પ્રેરિત કરી છે.
- માહિતી અને ટેકનોલોજીનો યુગ: સોશિયલ મીડિયા, ઇન્ટરનેટ, અને સ્માર્ટફોન – આ બધાએ દુનિયાભરની માહિતી સ્ત્રીઓ સુધી પહોંચાડી છે. તેઓ હવે વૈશ્વિક સ્તરે થઈ રહેલા પરિવર્તનોથી વાકેફ છે, અને અન્ય દેશોની મહિલાઓના જીવનશૈલીથી પ્રેરિત થાય છે.
આ બધા પરિબળોએ મળીને એક નવી “આધુનિક નારી”નું નિર્માણ કર્યું છે – જે આત્મવિશ્વાસુ છે, મહત્વાકાંક્ષી છે, પોતાના નિર્ણયો લેવા સક્ષમ છે, અને પોતાની ઓળખ બનાવવા માંગે છે. તેને ઘર અને પરિવાર પણ જોઈએ છે, પણ પોતાની સ્વતંત્રતાના ભોગે નહીં.
૩. ટકરાવનો બિંદુ: ક્યાંથી શરૂ થાય છે મૂંઝવણ?
જ્યારે “પતિવ્રતા”ના પરંપરાગત આદર્શો અને “સ્વતંત્રતા”ની આધુનિક ઝંખના એકબીજા સામે આવે છે, ત્યારે જ મૂંઝવણનો જન્મ થાય છે. આ ટકરાવ માત્ર બહારનો નથી, તે સ્ત્રીના મનમાં ચાલતી આંતરિક લડાઈ પણ છે.
વાસ્તવિક જીવનના દ્રષ્ટાંતો:
મીરાંની દ્વિધા: મીરાં, એક ૩૦ વર્ષની માર્કેટિંગ પ્રોફેશનલ. સવારે ૭ વાગ્યે ઉઠે છે, પતિ અને સાસુ-સસરા માટે નાસ્તો બનાવે છે, ટિફિન તૈયાર કરે છે, અને પછી ઓફિસ જાય છે જ્યાં તે ૧૦-૧૨ કલાક મહેનત કરે છે. ઘરે આવીને ફરી રસોઈ, ઘરકામ, અને પરિવારની સેવા. તેના પતિ, અર્જુન, પોતાની રીતે સહકાર આપે છે, પણ મીરાં અંદરથી થાકી જાય છે. તે ઈચ્છે છે કે રજાના દિવસે સવારે મોડે સુધી સૂએ, કે પછી પોતાના શોખ પૂરા કરે. પણ સાસુમાની અપેક્ષા હોય છે કે તે સવારની પૂજા અને નાસ્તાની તૈયારીમાં મદદ કરે. મીરાં “પતિવ્રતા” બનીને પરિવારને ખુશ રાખવા માંગે છે, પણ તેની “સ્વતંત્રતા” તેને પોતાની માટે સમય માંગવા પ્રેરિત કરે છે. આ દ્વિધા તેને અંદરથી કોરી ખાય છે.
આશાની લડાઈ: આશા, એક ૨૮ વર્ષની યુવતી, જેને પોતાના શહેરથી દૂર, બેંગલુરુમાં એક સારી જોબ ઓફર મળી છે. તેના માતા-પિતા અને દાદી “દીકરી પરાયણ ધન છે” અને “દીકરીને સાસરે જ શોભે” એવા વિચારધારાના છે. તેઓ ઈચ્છે છે કે તે સારા છોકરા સાથે લગ્ન કરીને સેટલ થઈ જાય. આશાને કરિયર બનાવવી છે, દુનિયા જોવી છે, આત્મનિર્ભર બનવું છે. તેને ડર છે કે જો તે જોબ સ્વીકારશે તો તે “સારા ઘરની છોકરી” ગણાશે નહીં, અને તેના લગ્નમાં મુશ્કેલી પડશે. શું તે “આજ્ઞાકારી દીકરી” બનીને સમાજની અપેક્ષા પૂરી કરે, કે પછી “સ્વતંત્ર” બનીને પોતાના સપના સાકાર કરે?
પ્રિયાનો ત્યાગ: પ્રિયા, એક પ્રતિભાશાળી કલાકાર, જેના લગ્ન એક સંયુક્ત પરિવારમાં થયા છે. સાસરે તેની કલાને પ્રોત્સાહન નથી મળતું. તેને કહેવામાં આવે છે કે “ઘર સંભાળવું એ જ સ્ત્રીનો સાચો ધર્મ છે.” પતિ પણ આ બાબતે ખાસ સાથ આપતો નથી. પ્રિયા પોતાની કલાને જીવંત રાખવા માંગે છે, પણ તેને ડર છે કે જો તે કરશે તો તેને “ઘર તોડનાર” કે “પતિની અવગણના કરનાર” ગણવામાં આવશે. તેનો આંતરિક સંઘર્ષ તેને સતત પીડા આપે છે: શું તે પોતાની કલાનો ત્યાગ કરી “પતિવ્રતા” બને, કે પછી પોતાની આત્માને જીવંત રાખવા “સ્વતંત્ર” માર્ગ અપનાવે?
આવા અસંખ્ય ઉદાહરણો છે, જ્યાં સ્ત્રીઓ પોતાના અંગત જીવનમાં આ દ્વિધાનો સામનો કરી રહી છે. આ માત્ર વ્યક્તિગત સમસ્યા નથી, તે એક સામાજિક સંઘર્ષ છે.
આ મૂંઝવણના મુખ્ય મુદ્દાઓ:
- ગુનાનો ભાવ (Guilt Trip): જો એક મહિલા પોતાના માટે સમય કાઢે, પોતાના શોખ પૂરા કરે, કે કરિયર પર વધુ ધ્યાન આપે, તો તેને ઘણીવાર અંદરથી ગુનાનો ભાવ થાય છે કે તે “પતિવ્રતા” નથી, તે પોતાના પરિવાર પ્રત્યે પૂરતી સમર્પિત નથી. સમાજ પણ આ ભાવને પ્રોત્સાહન આપે છે.
- “સારા ઘરની વહુ” vs. “આધુનિક નારી”: સમાજમાં આજે પણ એક “આદર્શ વહુ” અને “આધુનિક છોકરી”ના અલગ અલગ માપદંડ છે. જે મહિલા “આધુનિક” બનીને પોતાના નિર્ણયો લે છે, તેને ઘણીવાર “ઉચ્છૃંખલ” કે “ઘર તોડનાર” તરીકે જોવામાં આવે છે, ભલે તે પોતાના પરિવારની જવાબદારી નિભાવતી હોય.
- પુરુષોની અપેક્ષાઓ: ઘણા પુરુષો પણ આ આદર્શ દ્વિધામાં ફસાયેલા છે. તેઓ એક તરફ “સ્વતંત્ર” અને “આત્મનિર્ભર” પત્ની ઈચ્છે છે જે આર્થિક રીતે મદદરૂપ થાય, પણ બીજી તરફ તેમને “પતિવ્રતા” પત્ની પણ જોઈએ છે જે ઘર, પરિવાર અને તેમની જરૂરિયાતોને સર્વોપરી ગણે. આ અવાસ્તવિક અપેક્ષાઓ સ્ત્રીઓ પર મોટો બોજ નાખે છે.
- સાસુ-વહુના સંબંધો: પરંપરાગત મૂલ્યોમાં ઉછરેલા સાસુ અને આધુનિક વિચારસરણી ધરાવતી વહુ વચ્ચે આ મૂંઝવણ સૌથી વધુ જોવા મળે છે. પેઢીઓ વચ્ચેના આ વિચારભેદ ઘણીવાર ઘરમાં તણાવનું કારણ બને છે.
- “સુપરવુમન” સિન્ડ્રોમ: આ દ્વિધાના કારણે મહિલાઓ પર “સુપરવુમન” બનવાનું દબાણ આવે છે. તેઓ ઘર અને બહાર બંને જગ્યાએ ૧૦૦% આપવાનો પ્રયાસ કરે છે, જેના કારણે માનસિક તણાવ, બર્નઆઉટ અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ થાય છે. તેઓ “પતિવ્રતા” પણ બનવા માંગે છે અને “સ્વતંત્ર” પણ રહેવા માંગે છે – જે ઘણીવાર અશક્ય બની જાય છે.
૪. સ્વતંત્રતાની ગેરસમજ, શોષણ અને ભય
જ્યારે આપણે સ્ત્રીઓની સ્વતંત્રતાની વાત કરીએ છીએ, ત્યારે તેના સિક્કાની બીજી બાજુ પણ જોવી અનિવાર્ય છે. દુર્ભાગ્યવશ, કેટલીકવાર આ સ્વતંત્રતાનો દુરુપયોગ થાય છે, અથવા તેનો ગેરલાભ ઉઠાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે, જેના કારણે સ્ત્રીઓ માટે મુશ્કેલીઓ વધી જાય છે. આ મુદ્દો અત્યંત સંવેદનશીલ છે, અને તેને ધ્યાનપૂર્વક સમજવો જરૂરી છે.
આ મુદ્દાઓના વિવિધ પાસાં:
- નબળા સંબંધોમાં સ્વતંત્રતાનો ગેરલાભ: ક્યારેક, લગ્નસંબંધોમાં કે અંગત સંબંધોમાં, પુરુષ પક્ષ દ્વારા સ્ત્રીની નવી મળેલી સ્વતંત્રતાને ખોટી રીતે રજૂ કરવામાં આવે છે. દા.ત., જો કોઈ સ્ત્રી પોતાની મરજીથી નોકરી કરે કે મિત્રો સાથે બહાર જાય, તો તેને “પતિવ્રતા નથી” કે “આ ઘરને તોડવાનો પ્રયાસ કરે છે” એમ કહીને તેની સ્વતંત્રતાને દબાવવાનો પ્રયાસ થાય છે. આ એક પ્રકારની ભાવનાત્મક શોષણ છે, જ્યાં સ્ત્રીને ગુનાનો ભાવ કરાવીને તેની સ્વતંત્રતા છીનવી લેવાય છે.
- સામાજિક બદનામીનો ભય: ઘણીવાર, સમાજમાં “આધુનિક” કે “સ્વતંત્ર” મહિલાઓને શંકાની નજરે જોવામાં આવે છે. જો કોઈ સ્ત્રી પોતાના નિયમો પર જીવવા માંગે છે, તો તેને તરત જ “બદનામ” કરવાનો કે “ખરાબ” કહેવાનો પ્રયાસ થાય છે. આ ભય મહિલાઓને તેમની સ્વતંત્રતાનો ઉપયોગ કરતા રોકે છે, કારણ કે તેઓ સામાજિક સ્વીકૃતિ અને સન્માન ગુમાવવા નથી માંગતી.
- ડિજિટલ દુનિયામાં શોષણ: ઇન્ટરનેટ અને સોશિયલ મીડિયાએ મહિલાઓને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા આપી છે, પણ સાથે જ એક નવી સમસ્યા પણ ઊભી કરી છે – ઓનલાઈન શોષણ. સાયબર-બુલિંગ, ટ્રોલિંગ, અને ખાનગી માહિતીનો દુરુપયોગ કરીને મહિલાઓને ધમકાવવામાં આવે છે કે બદનામ કરવામાં આવે છે. “આઝાદી”ના નામે તેમની તસવીરો કે વાતોનો ગેરલાભ ઉઠાવી તેમને બ્લેકમેલ કરવામાં આવે છે.
- નાણાકીય સ્વતંત્રતાનો દુરુપયોગ: જોકે આર્થિક સ્વતંત્રતા મહિલાઓ માટે એક મોટું સશક્તિકરણ છે, ક્યારેક તેનો દુરુપયોગ પણ થાય છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, પુરુષો દ્વારા પત્નીની કમાણીનો ગેરલાભ ઉઠાવવામાં આવે છે, અથવા તેને પોતાના પરિવારની જવાબદારીઓમાંથી મુક્ત કરવામાં આવે છે. આનાથી મહિલા પર બેવડો બોજ પડે છે – ઘર અને ઓફિસ બંનેનો.
- ખોટી છાપ અને રૂઢિવાદીતાનું પુનરાવર્તન: અમુક કિસ્સાઓમાં, સ્ત્રી સ્વતંત્રતાને ફક્ત ફેશન કે દેખાડા પૂરતી સીમિત રાખવામાં આવે છે, જેનાથી તેની ગંભીરતા ઓછી થાય છે. વળી, કેટલીકવાર સ્ત્રીઓ પોતે જ સ્વતંત્રતાના નામે એવી પ્રવૃત્તિઓમાં જોડાય છે, જે ખરેખર તેમના માટે નુકસાનકારક હોય છે, અને આના કારણે રૂઢિવાદી સમાજને “જોયું, સ્વતંત્રતા તો ખરાબ જ છે” એવું કહેવાનો મોકો મળી જાય છે.
- કાનૂની અધિકારોનો દુરુપયોગ: મહિલાઓને મળેલા કાનૂની અધિકારો, જેમ કે દહેજ વિરોધી કાયદા કે ઘરેલુ હિંસાના કાયદા, કેટલાક કિસ્સાઓમાં દુરુપયોગ થતા જોવા મળે છે. આના કારણે સાચા પીડિતો પ્રત્યે પણ શંકા પેદા થાય છે, અને સમગ્ર મહિલા સશક્તિકરણના પ્રયાસોને કલંકિત કરે છે.
સ્વતંત્રતા અને સંબંધોની મર્યાદા: એક સંવેદનશીલ દ્રષ્ટિકોણ
આપણે એ હકીકતને નકારી ન શકીએ કે સમાજમાં એક મોટો વર્ગ એવા માતા-પિતા કે પતિઓનો છે જેઓ પોતાની પત્ની કે દીકરીને સ્વતંત્રતા આપતા ખચકાય છે, કારણ કે તેમને “સ્વતંત્રતાનો ગેરલાભ ઉઠાવીને અન્ય વ્યક્તિ સાથેના સંબંધો” નો ભય સતાવે છે. આ ભય અકારણ નથી. વાસ્તવિકતા એ છે કે, સંબંધોમાં વિશ્વાસઘાત કે અતિરિક્ત સંબંધોની ઘટનાઓ સમાજમાં જોવા મળે છે, અને તે માત્ર સ્ત્રીઓ દ્વારા જ નહીં, પુરુષો દ્વારા પણ થતી હોય છે. જોકે, જ્યારે આ ઘટના સ્ત્રી દ્વારા બને છે, ત્યારે તેને “સ્વતંત્રતા” ના નામે થયેલી ગેરવર્તણૂક તરીકે તરત જ જોવામાં આવે છે, અને આના કારણે મહિલા સ્વતંત્રતાના સમગ્ર ખ્યાલ પર પ્રશ્નાર્થ મુકાઈ જાય છે.
પરિવારના મનમાં ભય શા માટે?
- સામાજિક દબાણ અને પ્રતિષ્ઠા: ભારતીય સમાજમાં, સ્ત્રીના ચારિત્ર્ય અને વર્તનને પરિવારની પ્રતિષ્ઠા સાથે જોડી દેવામાં આવે છે. જો સ્ત્રી “મર્યાદા” છોડીને વર્તે, તો પરિવારને સામાજિક રીતે બદનામીનો ભય રહે છે.
- વિશ્વાસનો ભંગ: લગ્ન સંબંધ વિશ્વાસ અને વફાદારીના પાયા પર ટકેલો હોય છે. જો આ પાયામાં ગાબડું પડે, તો તે સંબંધને તોડી નાખે છે. પતિ કે પરિવારને ડર હોય છે કે આપેલી સ્વતંત્રતા આ વિશ્વાસનો ભંગ ન કરે.
- સંસ્કારો અને પરંપરા: પરંપરાગત રીતે, સ્ત્રીને ઘર અને પરિવારની મર્યાદામાં રહેવાનું શીખવવામાં આવે છે. “પારકી સ્ત્રી સાથે સંબંધ” નો વિચાર જ સમાજ માટે અસ્વીકાર્ય છે, અને આ ભય સ્વતંત્રતા પર અંકુશ મૂકે છે.
- પુરુષ પ્રધાન માનસિકતા: ઘણીવાર આ ભય પાછળ પુરુષ પ્રધાન માનસિકતા પણ જવાબદાર હોય છે, જ્યાં સ્ત્રીને પોતાની “મિલકત” માનવામાં આવે છે, અને તેને બીજા કોઈ સાથે વહેંચવાનો વિચાર જ અસ્વીકાર્ય હોય છે.
આનું સમાધાન શું?
આ અત્યંત ગહન અને પીડાદાયક મુદ્દો છે. તેનું સમાધાન “સ્વતંત્રતા ન આપવી” એ નથી, પરંતુ “વિશ્વાસ, સંવાદ અને પરસ્પર સન્માન” માં છે.
- સંવાદ અને સ્પષ્ટતા: કોઈપણ સંબંધમાં, ખાસ કરીને પતિ-પત્ની વચ્ચે, ખુલ્લો અને પ્રામાણિક સંવાદ અત્યંત જરૂરી છે. અપેક્ષાઓ, ભય અને ચિંતાઓની સ્પષ્ટ વાતચીત થવી જોઈએ.
- પરસ્પર વિશ્વાસ: સ્વતંત્રતા ત્યારે જ ટકી શકે જ્યારે તેમાં વિશ્વાસનો પાયો હોય. આ વિશ્વાસ બંને પક્ષે હોવો જોઈએ.
- જવાબદારીપૂર્વક સ્વતંત્રતા: સ્વતંત્રતાનો અર્થ મનસ્વીપણું કે બેજવાબદારી નથી. દરેક વ્યક્તિએ પોતાની સ્વતંત્રતાનો ઉપયોગ એવી રીતે કરવો જોઈએ, જેથી તે અન્યના સન્માન અને સંબંધોના પાયાને નુકસાન ન પહોંચાડે.
- સમાનતાનો અભિગમ: જો સમાજ પુરુષોને બહાર જવાની, મિત્રો બનાવવાની અને સામાજિક થવાની સ્વતંત્રતા આપે છે, તો સ્ત્રીઓને પણ તેટલી જ સ્વતંત્રતા આપવી જોઈએ, અને બંને પાસેથી વફાદારી અને સન્માનની અપેક્ષા રાખવી જોઈએ.
આ પડકારો સ્ત્રીઓની મૂંઝવણને વધુ જટિલ બનાવે છે, કારણ કે તેમને માત્ર અંદરની લડાઈ જ નહીં, પણ બહારની દુનિયાના જોખમો, ગેરસમજો અને સમાજના ઊંડા ભય સામે પણ લડવું પડે છે.
૫. ‘પતિવ્રતા’ અને ‘સ્વતંત્રતા’ – શું તે ખરેખર વિરોધાભાસી છે?
આ દ્વિધાને ઊંડાણપૂર્વક જોતા, એક પ્રશ્ન ઊભો થાય છે: શું “પતિવ્રતા” હોવું અને “સ્વતંત્ર” હોવું ખરેખર એકબીજાના વિરોધી છે? અથવા શું આપણે આ શબ્દોને ખોટી રીતે વ્યાખ્યાયિત કરી રહ્યા છીએ?
- ‘પતિવ્રતા’ની પુનર્વ્યાખ્યા: જો “પતિવ્રતા”નો અર્થ અંધ ભક્તિ કે ગુલામી ન હોય, પરંતુ પતિ પ્રત્યે પ્રેમ, સન્માન, સમજણ અને પરસ્પર સહયોગ હોય, તો શું તે સ્વતંત્રતા સાથે સુસંગત નથી? શું એક સ્વતંત્ર સ્ત્રી પોતાના પતિ પ્રત્યે સમર્પિત ન હોઈ શકે? સીતાજી સ્વતંત્ર વિચારો ધરાવતા હતા, છતાં રામ પ્રત્યે તેમનો પ્રેમ અને સમર્પણ અતુલનીય હતું. સાવિત્રીજી બુદ્ધિશાળી અને નિર્ભય હતા, છતાં સત્યવાન પ્રત્યે તેમની ભક્તિ અડગ હતી. કદાચ, “પતિવ્રતા”નો સાચો અર્થ ‘પતિત્વભક્તિ’ નહીં, પણ ‘પતિત્વ-ભાવ’ હોઈ શકે – જ્યાં પતિત્વ એટલે જીવનસાથી, અને ભાવ એટલે સદ્ભાવ અને સહયોગ.
- ‘સ્વતંત્રતા’ની સાચી સમજ: સ્વતંત્રતાનો અર્થ મનસ્વીપણું કે જવાબદારીથી ભાગવું નથી. તેનો અર્થ છે પોતાના નિર્ણયો લેવાની ક્ષમતા, પોતાના અસ્તિત્વને ઓળખવું, અને પોતાના સપનાઓને સાકાર કરવાની શક્તિ. એક સ્વતંત્ર સ્ત્રી પણ પ્રેમાળ પત્ની અને સંસ્કારી પુત્રવધૂ હોઈ શકે છે. તે પોતાની ઓળખ જાળવીને પણ પરિવારનું ધ્યાન રાખી શકે છે.
આજે જરૂર છે આ બંને શબ્દોની પુનર્વ્યાખ્યા કરવાની. “પતિવ્રતા” અને “સ્વતંત્રતા” ને બે વિરોધી ધ્રુવ નહીં, પણ એક જ સિક્કાની બે બાજુઓ તરીકે જોવાની જરૂર છે. એક સંતુલિત જીવન જ્યાં સ્ત્રી પોતાના વ્યક્તિગત વિકાસ સાથે, પરિવારની જવાબદારીઓ પણ નિભાવી શકે. જ્યાં તેને પોતાની પસંદગીઓ કરવા બદલ ગુનાનો ભાવ ન થાય, પણ સન્માન મળે.
આગળના ભાગમાં આપણે આ મૂંઝવણમાંથી બહાર આવવાના માર્ગો, સમાજ અને વ્યક્તિગત સ્તરે જરૂરી પરિવર્તનો, અને એક નવા, સંતુલિત આદર્શની રચના પર ચર્ચા કરીશું. આ યાત્રા સરળ નથી, પણ અશક્ય પણ નથી.
જો તમને આવા જ ઊંડાણપૂર્વકના અને મહિલાઓ સંબંધિત તમામ વિષયો પરના બ્લોગ વાંચવા અને તેના પર ચર્ચા કરવી ગમતી હોય, તો તમે અમારા WhatsApp ગ્રુપ માં જોડાઈ શકો છો. વધુ ચર્ચાઓ અને નવા બ્લોગ્સ માટે નીચેની લિંક પર ક્લિક કરો:
અમારા WhatsApp ગ્રુપમાં જોડાઓ: https://chat.whatsapp.com/LAyq5J4zNDFKGjjWxA9XRQ
